Christoffel Plantin en echtgenote Jeanne Rivière begonnen de drukkerij in Antwerpen.
Het Museum Plantin-Moretus aan de Vrijdagse markt, dat beseffen wij niet altijd, maar dat was met 16 drukpersen ooit de grootste drukkerij ter wereld. Tot januari volgend jaar loopt er nu de tentoonstelling ‘Vrouwenzaken/Zakenvrouwen’. Ne raren titel, maar het gaat over al de vrouwen die gedurende 300 jaar mee de drukkerij hebben rechtgehouden. Want dat waren geen seuten.
Christoffel Plantijn, ooit geboren in Frankrijk, in Caen waar hij boekbinder was, trouwde daar met Jeanne Rivière, een meid, maar wel een heel slimme. Hij kwam met haar naar Antwerpen om de drukkerij te beginnen. Z’n 5 dochters waren allemaal van jongs af aan, vanaf 10 à 12 jaar, ze konden amper lezen, al heel actief in de drukkerij. Ze corrigeerden de drukproeven. Tot ze een beetje ouder werden, dan mochten ze niet meer heel de dag tussen al die mannen zitten. Omdat ze een beetje vrouw begonnen te worden.
Ne schatrijke vriend van Plantin wist de drukkerij te redden … door ze failliet te laten verklaren.
Opgezet spel
Drie keer hebben we chance gehad, dat we het museum nu nog hebben. De eerste keer was toen 3 drukkers, zonder dat Christoffel het wist, want hij zat in ’t buitenland, calvinistische pamfletten hadden gedrukt. Dat werd ontdekt en de drukkerij zou door de stad worden aangeslagen, verbeurd en verkocht. En dan was ‘t gedaan. Maar d’er was een truuk. Er was nog een openstaande factuur van een vriend van Plantin, Cornelis van Bomberghen, ne schatrijke gast die ’t geld niet nodig had. Maar die had een opgezet spel bedacht. Hij deed alsof hij ’t geld ineens wèl nodig had. Maar hij zei tegen Plantin: “Ni betalen. Ik laat je failliet verklaren. Dan wordt heel uwen boel op de Vrijdagse markt verkocht. Maar ik koop alles terug op, zet het terug in je drukkerij en ge kunt gewoon verder doen.” Eerste keer gered.
’t Was grote liefde
De eerste dochter van Christoffel Plantijn Jeanne Rivière was Margaretha. Die ging in Parijs kaligrafie studeren. Ze trouwde met Franciscus Raphelengius. Die had gestudeerd in Parijs en Cambridge en sprak verschillende talen. Een beetje logisch, want met een vader met de grootste drukkerij van de wereld kwamen er ook veel slimme koppen over de vloer. En bang, ’t was koekenbak tussen die twee. En ’t was echt grote liefde. Geen gearrangeerd huwelijk om het familiekapitaal te beschermen.
Echtgenoot protestant
Logisch dat de man van Margareta, die zoveel talen kende, proeflezer werd in de drukkerij. Maar op een bepaald moment werd haar echgenoot protestant. ’t Zat zo: in de middeleeuwen was iedereen hier katholiek. Maar toen kwamen Luther en Calvijn en die vonden dat er in de katholiek kerk te veel zever werd verkocht en aflaten kopen met geld om in den hemel te komen, daar waren ze ook tegen. Dus, d’er werden er veel protestant.
Vissersdorp Amsterdam
Maar dan had je de Spaanse hertog Alva, een superkatholiek. Door allerlei beredeneerde huwelijken hadden de Spanjaarden het hier in de zuidelijke Nederlanden ’t voor t’ zeggen en maakten ze jacht op iedereen die protestant waren geworden. Daarom vluchtte in 1585 iedereen die protestant was, wat geld had, kon lezen en schrijven naar de noordelijke Nederlanden, Holland dus, dat protestant was gebleven. Heup, allemaal naar Amsterdam, toen nog een vissersdorp van ne scheet groot.
Dochtermaatschappij in Leiden
Margaretha hier was katholiek en hare man werd protestant en trok naar Leiden. Hij kon daar zelfs les geven aan de universiteit van Leiden. En er ook een drukkerij, letterlijk een dochtermaatschappij van Plantijn, beginnen. In Antwerpen drukten ze alles wat katholiek was, in Leiden alles wat protestants was. Slimme zet. Toen Christoffel Plantin overleed erfde Margaretha en haar man de volledige drukkerij, zodat ze niet uit mekaar zou vallen. Het geld en de huizen werden gelijkelijk over de dochters verdeeld. Tweede keer gered.
Alles samen gebleven
En dan 300 jaar later was het weer paniek. De zaken begonnen wat te slabakken en de laatste Moretus vond het best de drukkerij te verkopen. Maar als allemaal verschillende drukkers de drukpersen los zouden kopen, viel heel den boel uit mekaar. Hij had ’t idee om alles tegelijk te verkopen aan ’t stad zodat alles samen bleef. En daardoor hebben we nu nog het museum. Derde keer gered.
Eerder traag van begrip
Maar nu over de andere dochters, want daar gaat de tentoonstelling[HV1] over. Die waren heel actief. Behalve, Henrica, waarover niet veel is geweten. Van Henrica, de jongste dochter, bestaat er zelfs geen portret en ook geen brieven. Zelfs over de geboortedatum wordt getwijfeld: 1561 of 1562. Historici hebben enkel 4 woorden over haar gevonden in een brief van haar vader. Hij schrijft over haar: ‘Eerder traag van begrip.’ Ze trouwde met een doodgewone drukker die in de drukkerij werkte, en leefde met haar man heel bescheiden. Had geen leidende functie in de drukkerij. Maar hield zich wel met geldzaken bezig, en had wel een sierlijk en evenwichtig handschrift. Dat kennen we van door haar geschreven betalingsbewijzen. Want ze heeft wel wat vastgoed geërfd en verkocht en aangekocht.
Catharina ging inwonen bij haar
schoonfamilie in Parijs.
Niet te lang in bed blijven
En dan was er Catharina, Geboren in 1553 . Op haar 12 à 13e werkte ze als een soort wonderkind in de zijtak van de Plantijns, nl. de handel en productie van kant. Zij was de vertegenwoordigster van de belangrijkste laken- en kanthandelaar uit Parijs, die ook leverde aan de koning. Zij maakte contracten, deed boekhouding en administratie. Catharina trouwt op haar 18e met de neef van die kanthandelaar die ze vertegenwoordigde, en trekt in Parijs in bij haar schoonfamilie. Maar na 1 jaar botert het niet meer. Ze was er ongelukkig, verloor haar zelfstandigheid, deed dingen onder haar capaciteiten. Christoffel schreef haar twee brieven. In één ervan stond onderaan: Catharina, niet te lang in bed blijven. Wat wijst op futloosheid.
Volgende keer gaan we het hebben over 2 andere dochters van Plantijn: Martine, die huwde met een Moretus en ervoor heeft gezorgd dat de drukkerij nu nog als museum bestaat. En Madeleine, die was getrouwd met ne loser die bij de dood van Plantijn ambras maakte over de erfenis.
Meer info en openingsuren hier.
Of beluister hier de boeiende podcast van Sven Speybrouck
<<<— TERUG naar HOME met recent nieuw